Culturele crisis

Hôtel du Nord

Remco Campert

De beroemde scenarioschrijver, de geroemde actrice, de prijswinnende regisseur en de showbizzjournalist zijn op zoek. Naar zichzelf, naar zingeving, naar carrièremogelijkheden. Ze verstoppen zich achter maskers om maar vooral niet geconfronteerd te worden met de leegte van hun bestaan.

Walter Manning, de beroemde scenarioschrijver van zestig, is de eerste die zich van zijn masker wil ontdoen. Hij vlucht naar het Hôtel du Nord in Duneville. De naam van het hotel is veelbelovend. Deze verwijzing naar Marcel Carné’s gelijknamige film uit 1938 (gebaseerd op het boek Hôtel du Nord van Eugène Dabit) doet vermoeden dat Walter hier rust zal vinden. Ook Nora Dorée, de geroemde actrice, stelt zich vragen over haar leven, waarvan de vele vergulde kantjes haar nauwelijks gelukkig maken. Mike Groenewey, de prijswinnende regisseur, krijgt koudwatervrees van zijn prijs: vanaf nu moet hij zichzelf steeds verbeteren. Om carrière te maken heeft de showbizzjournalist Henri Donk zijn geweten al een tijdje geleden op non-actief gezet.

In Hôtel du Nord houdt Remco Campert de culturele wereld een spiegel voor. Dit op een moment dat de façade daarvan langzaam maar gestaag begint af te brokkelen. Een toegankelijk cultuurprogramma als Joos wordt van de Vlaamse radio gehaald, omdat het zogenaamd te traag is. En in oktober deed de Vlaamse tv-presentatrice Erica Van Tielen een emotionele oproep in De Morgen aan haar baas om de heersende burn-outboom in de media- en culturele sector tegen te gaan. Dat voor een tv- of radioredactie werken niet altijd een pretje is, konden we al vermoeden. Maar de laatste maanden wordt het toch wel heel duidelijk.

Walter

Eind februari. Walter is op het filmfestival van Berlijn met zijn vriendin Nora en Mike, de regisseur van de bekroonde film waarin Nora de hoofdrol speelt en waarvan Walter het scenario schreef. Het zweet breekt Walter uit bij het vooruitzicht van een diner waarop de hele avond oppervlakkige praatjes en al dan niet gemeende felicitaties zullen worden gemaakt. Hij heeft er genoeg van en verlaat het hotel zonder gsm maar met zijn auto. ‘Ik ben weg,’ schrijft hij op een briefje aan Nora. Op naar Hôtel du Nord in Duneville, een (fictief) dorpje aan de Noord-Franse kust. Op naar de anonimiteit, naar het onbekende. Wat hij er precies gaat doen, weet hij zelf eigenlijk ook niet.

Het was een poëtisch gevoel, besefte hij, het verdroeg geen benadering. Als hij er de vinger op trachtte te leggen, toverde het zich om in leegte.

Alles wat hij tot dan toe heeft proberen te benoemen, zoals gevoelens in zijn poëzie of een briljant idee voor een script, heeft alleen maar tot leegte geleid, tot holle scenario’s van luchtige romcommetjes en tot lege gedichten. Tot Mike hem aanspoort om een romantisch-komische driehoeksverhouding te laten afspelen in het grensgebied tussen Israël en Palestina. Walter vond dat zelf een beetje wansmakelijk, maar de jury van het filmfestival dacht daar kennelijk anders over.

Ook zijn relatie met Nora blijkt nogal ‘leeg’ te zijn. Vanaf het moment dat Walter ergens gevoelens in probeert te stoppen, lijken die in een zwart gat terecht te komen. Zijn jeugd in verschillende, liefdeloze pleeggezinnen ligt aan de basis van zijn getroebleerde emotionele leven. Die zoektocht naar een geschikte taal om zijn emoties in uit te drukken is terug te vinden in de stijl waarin Campert Walters stukken schrijft.

De droom was met medeneming van alle rekwisieten op de loop gegaan; het gevoel van ternauwernood aan iets fataals ontsnapt te zijn en van verdriet over iets waaraan hij schuldig was zeurde nog wat na en ebde toen weg.

Toen hij de kraag van zijn regenjas met brede ceintuur opzette, zag hij even het beeld van Alain Delon voor zich in een film van Melville.

De gewaarwording was zo hevig dat hij het even betreurde dat hij zijn mobieltje in Berlijn had achtergelaten. De kans was groot dat hij haar in dit moment van zwakte opgebeld zou hebben. In twijfel (wat was hij begonnen?) en verlangend naar menselijk gezelschap liep hij verder.

Walters taal is gezwollen en neigt soms naar het cliché. Ze weerspiegelt Walters zoektocht naar een identiteit. Deze queeste biedt plaats aan veel mijmeringen en melancholie, net zoals de taal die Campert in deze verhaallijn hanteert.

Nora

Ondertussen gaat het leven in Nederland gewoon door. Nora is zonder Walter teruggekeerd. Ze vraagt zich wel af waar hij zit, maar echt ongerust lijkt ze niet te zijn. Hooguit geïrriteerd. De leegte die Walter bij haar achterlaat probeert ze op te vullen met repetities en interviews, maar door de ziekte van haar vader stelt ze zich hoe langer hoe meer vragen over haar carrière en leventje.

Nora heet in het echte leven Mijntje Knol. Met zo’n naam kun je het podium natuurlijk niet op, laat staan een filmset betreden. Mijntje kiest voor een bijzonder welluidende podiumnaam. Nora Dorée. ‘Nora’ betekent ‘ontzagwekkend’, ‘Dorée’ ‘verguld’. Redelijk zwaar op de hand, maar niet onwaar. Nora is ontzagwekkend: als jonge actrice wint ze internationale prijzen en geniet ze veel respect als aanstormend acteertalent. Ze krijgt alles op een gouden schoteltje aangereikt. Haar artiestennaam zou niet misstaan op de eindgeneriek van Hôtel du Nord van Marcel Carné.

Nora Dorée is het ideale pseudoniem voor het burgerlijke Mijntje. Haar artiestennaam zegt veel over de wereld waarin ze vertoeft: achter het bladgoud en de ontzagwekkende glamour schuilen eenvoudige, ietwat burgerlijke mensen die moeten knokken om van hun leven iets te maken. Nora staat met beide benen in het leven, ondanks de schone schijn van haar artiestenbestaan. Dat weerspiegelt zich ook in de vinnige taal die Campert hanteert in haar fragmenten. Hoewel Nora een eenzaam personage is, wordt ze omringd met heel wat conversatiepartners, wat het tempo van Nora’s verhaal opdrijft. Bovendien zijn Nora’s gedachten iets gevatter dan die van Walter. Ze zijn zeker niet minder complex, maar Nora lijkt minder moeite te hebben om ze (voor zichzelf) onder woorden te brengen.

Bij zo’n ruzie met Walter werd ze zich ervan bewust hoeveel jaren hen scheidden, Walter kwam uit een andere wereld die ze nooit zou kennen. Ze had idealen, Walter had die niet meer of nooit gehad. Daarom liet elk conflict haar met een hopeloos gevoel achter, nooit zouden ze elkaar begrijpen, ze kon de kloof niet overbruggen. En dat hopeloze gevoel leidde tot de gedachte dat ze maar beter een eind kon maken aan de verhouding met iemand die haar vader wel kon zijn, het had iets ongezonds.

Nora heeft haar gedachten en gevoelens helder op een rijtje. Wat ze ermee aan moet, is haar nog niet helemaal duidelijk, maar in tegenstelling tot Walter kan ze er op zijn minst uiting aan geven.

Mike en Henri

Mike, de eeuwige twijfelaar, loopt letterlijk verloren in het boek. Hij heeft niet echt een functie in het verhaal. Zijn verhaallijn is te weinig uitgewerkt om hem als een volwaardig personage te beschouwen. Door het beperkte aantal pagina’s dat zijn levensgeschiedenis krijgt, moet Campert zich van kunstgrepen bedienen. Zo wordt de grootvader van Mike, die maar eventjes en nogal terloops aan bod komt, omschreven aan de hand van ‘Het huwelijk’, een gedicht van Willem Elsschot. Dat gedicht wordt volledig overgenomen om aan te geven dat opa Groenewey een gefrustreerde, oude en dronken knorrepot was. Hetzelfde geldt voor de ouders van Mike, die jointrokende hippies zijn. Dat moet duidelijk worden uit uitspraken als:

[Hij stak] de joint aan, inhaleerde diep en hield de rook lang in zijn longen. Terwijl hij de rook weer uitblies, gaf hij de joint door aan Mike’s moeder. ‘Peace,’ hoestte hij met verstikte stem en een vuurrood gezicht.

Het is niet grotesk genoeg voor een karikatuur, maar het lijkt alsof Campert zijn toevlucht zoekt in dit soort ‘gemakkelijke’ oplossingen bij gebrek aan tijd of plaats.

De 34-jarige journalist Henri aarzelt niet om de burn-out van Walter te gebruiken om hogerop te komen. Hij is een mediaroofdier en maakt het verhaal pittig.

Sandrine was zijn seksvriendin. Een wilde meid, die hij ontmoet had toen hij een reportage maakte over de showwereld. […] Voor hij het wist lag hij met haar in bed. Het was puur seks met haar. Roef-roef, de kleren uit. Diepere gevoelens kwamen er niet bij te pas en dat kwam hen beiden goed uit. Liefde was een struikelblok op weg naar de top.

Niet alleen liefde vormt een barrière op de weg naar de top, maar ook ethiek. Zo schrijft hij anoniem stukjes voor het roddelblad Shame&Fame.

Even later stapte hij Relations binnen. Je kon er BN’ers aantreffen, soms in kennelijke staat. Als hij geluk had gingen ze vreemd. Altijd goed voor een stukje in Shame&Fame, het roddelblad waar hij regelmatig bijdragen voorleverde. Wel onder pseudoniem, want hij wilde zijn goede naam niet te grabbel gooien. Henri had zo zijn eer.

Hij is dé protagonist van een dolgedraaide mediawereld waarin sommigen rijk worden door de miserie van anderen. Maar door zijn nogal plotse optreden aan het einde van het boek lijkt hij meer op een deus ex machina om de terugkeer van Walter te bewerkstelligen dan op een volgroeid personage.

Culturele crisis

De verhalen van Walter, Nora, Mike en Henri spelen zich af in een zogenaamd ‘zachte’ sector, waarin van burn-outs geen sprake kan zijn. Maar schijn bedriegt. Campert heeft duidelijk aangevoeld dat er iets mis gaat in de culturele wereld. Volgens de recensent van het weekblad Humo (18 september 2013) maakt Campert met Hôtel du Nord een lange neus naar het culturele establishment:

Meer dan ooit gebruikt de auteur zijn figuren als gietvormpjes om de mensheid eens goed in haar hemd te zetten. […] Allemaal hobbelen ze, krampachtig op zoek naar houvast, van het ene cliché naar het andere.

Campert zet niet zozeer de gehele mensheid, als wel de culturele sector te kijk. Hij slaagt erin om de wereld waarin zijn personages leven heel benauwend weer te geven. Maar jammer genoeg krijgen de personages en de verhaallijnen niet genoeg ademruimte. Zeker het verhaal over de film Hôtel du Nord niet.

Hôtel du Nord

Dat het hotel in Duneville de naam draagt van deze iconische film, is geen toeval. In de hotelbar raakt Walter aan de praat met de eigenares, Germaine Lecouvreur. Haar ouders leerden elkaar als kind kennen op de set van Hôtel du Nord, waarin ze allebei figureerden. Ze verloren elkaar nooit uit het oog en openden na hun huwelijk een hotel aan de kust. Hoewel het echtpaar Lecouvreur op acteervlak nooit verder is geraakt dan wat figurantenrolletjes, heeft Germaine in het hotel alle groten van acterend Frankrijk gezien.

Het Hôtel du Nord van Germaine Lecouvreur ademt heel wat nostalgie uit. Maar is het niet wat te veel van het goede? Is het niet net iets te toevallig dat Germaine Lecouvreur haar achternaam deelt met het koppel dat in Carné’s film het hotel uitbaat? Campert goochelt met namen van acteurs en filmpersonages dat het een lieve lust is. Leuk voor de filmkenner, zou je denken. Maar het is jammer dat hij niet meer gedaan heeft met deze referenties. Over de inhoud van de film Hôtel du Nord valt geen woord, hoewel de inhoudelijke overeenkomsten opvallend zijn. In de film is het hotel een toevluchtsoord voor mensen op de dool. Ook voor Pierre en Renée, een jong koppel dat zelfmoord wil plegen. Pierre zal eerst Renée neerschieten en dan zichzelf. Maar wanneer hij Renée heeft neergeschoten, wordt hij bang en slaat hij op de vlucht. Het meisje overleeft de aanslag en recupereert in het hotel. Hôtel du Nord als rustplaats voor eenzame en verdwaalde zielen dus. Deze informatie moet de lezer ofwel zelf opzoeken ofwel uit het hoofd kennen. Campert wil zijn boek en Carné’s film duidelijk aan elkaar koppelen. Het verband tussen de film en het boek is mooi en inhoudelijk relevant. Maar Campert maakt die relatie enerzijds te kunstmatig en anderzijds te oppervlakkig. De film krijgt amper tien bladzijden plaats in het boek, terwijl het verhaal van de film ook het leidmotief van het boek is: dolende mensen op zoek naar rust.

Ouders

In een interview met Arjen Fortuin zegt Campert dat het boek over ouders en kinderen gaat. Dat is in zekere zin zo. Walter kampt met bindingsangst door zijn liefdeloze jeugd bij pleeggezinnen. Nora’s moeder woont in het verre Antwerpen en is dus niet altijd bereikbaar en haar vader is een depressieve man die zich opsluit. Mikes ouders zijn hippies. Maar daar houdt het op. Zijn relatie met zijn ouders wordt er een beetje aan de haren bijgesleept. Mike speelt immers geen belangrijke rol in het boek. Over Henri’s ouders komen we nauwelijks iets te weten. Maar welbeschouwd blijft dat thema onderbelicht. De lezer voelt wel dat de band tussen ouders en kinderen een belangrijke rol speelt in het verhaal, maar het lijkt alsof Campert er te weinig plaats voor heeft gemaakt. Daardoor wordt die ouder-kindrelatie ietwat karikaturaal voorgesteld.

Veel hooi

Is dit nu een schop onder de kont van het establishment of niet? Voor een uitgestoken tong naar culturo’s is het boek niet ironisch en karikaturaal genoeg. Voor een boek over zoekende mensen in een niet zo zachte culturele sector is het dan weer onvoldoende uitgewerkt. Campert steekt zo veel elementen in het verhaal dat de personages erin verloren lopen. Walter krijgt veel bagage mee. Zijn jeugdtrauma’s zijn bepalend voor zijn gedrag, maar komen nauwelijks aan bod. En het motief van het Hôtel du Nord, dat net zoals in de film een plaats is voor verloren zielen, is helaas niet uitgewerkt. Nora’s lijn is mooi en evenwichtig, maar de luttele bladzijden die Mike kreeg toebedeeld, hadden evengoed dienst kunnen doen als extra ademruimte voor Nora, Henri of Walter. Over Mike komen we immers weinig te weten. Henri’s verhaallijn biedt een pittige, cynische tegenhanger voor het getwijfel van de drie andere personages, maar komt te gekunsteld over.

Campert heeft een mooie aanzet gegeven voor een multiperspectivische roman. Zowel het contrast tussen persoonlijke angsten en twijfels als de oppervlakkige wereld van de showbizz staan centraal. Er wordt ook een relevante link gelegd tussen deze thematiek en een icoon uit de Franse film. Maar Campert heeft misschien toch wat te veel hooi op zijn vork genomen.

Links

De Bezige Bij, Amsterdam, 2013
ISBN 9789023484103
134p.

Geplaatst op 26/11/2013

Naar boven

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.