Proza, Recensies

De president treurt

Lincoln in de bardo

George Saunders (vert. Harm Damsma & Niek Miedema)

Enige toelichting bij de titel van George Saunders’ jongste roman lijkt op zijn plaats. ‘Bardo’ is een term uit het Tibetaans boeddhisme die een overgangsstadium tussen leven en sterven aanduidt. De ziel die zich in de bardo bevindt, slaagt er zogezegd niet in zich helemaal van het lichaam los te maken en de reis naar de andere wereld te voltooien. Dit overkomt de ziel van Willie Lincoln, zoon van president Abraham Lincoln (1809-1865), die als elfjarige knaap op 20 februari 1862 ten gevolge van hevige koortsaanvallen overlijdt.

In een interview op National Public Radio verklapt Saunders (1958) dat hij jaren in de ban is geweest van dit verhaal: hoe de behandelende geneesheer de ziekte van Willie verkeerd inschat en de jongen aan de koorts bezwijkt, terwijl de president en zijn vrouw voor vele tientallen gasten in Het Witte Huis een groot feest geven; hoe de ouders kapot zijn van verdriet en door wroeging worden verteerd omdat ze het feest niet hadden afgelast; hoe de moeder, Mary Todd, mevrouw Lincoln, ten prooi valt aan een zware depressie en er maanden voor haar geestelijke gezondheid wordt gevreesd; hoe de vader het graf van zijn zoon op het kerkhof van Georgetown bezoekt, in de crypte afdaalt en er bittere tranen huilt… Dat is het vertrekpunt van de roman: Abraham Lincoln, die met zijn bezoek onder de op het kerkhof dolende zielen voor veel opschudding zorgt.

De opschudding ontstaat doordat de president bij de zielen de illusie wekt dat ze naar hun vroegere leven kunnen terugkeren en er misschien kunnen afmaken wat ze onvoltooid hebben achtergelaten. We krijgen hun verhalen te lezen. Dikwijls worden hun karakter en levenswijze geschetst door middel van de contrapasso: zoals de zondaars in Dante Alighieri’s Inferno een bij hun zonde passende straf ondergaan, zo dragen de zielen bij Saunders de sporen van hun aardse leven. De Drie Vrijgezellen bijvoorbeeld:

joegen enkel vertier en jolijt na, wantrouwden alles wat naar ernst zweemde en leefden alleen voor hun dolle capriolen. Daar zij in het vroegere oord nimmer hadden bemind of waren bemind, waren zij hier veroordeeld tot een permanente jeugdige staat van oneindige emotionele leegte, slechts geïnteresseerd in ongebondenheid, losbandig gedrag en lolbroekerij, en fulminerend tegen iedere denkbare beperking of verplichting.

De grote originaliteit van Saunders bestaat erin dat hij zijn roman laat vertellen door de vele zielen die op het kerkhof ronddolen. De belangrijkste figuren zijn Hans Volmann, die om het leven komt op het moment dat hij zijn huwelijk wil consumeren, Roger Bevins III, die zelfmoord pleegt omdat zijn homoseksuele liefde niet wordt beantwoord, en de eerwaarde Everly Thomas, die zijn rol als zielenherder niet kan opgeven. Maar er zijn ook de ontrouwe militair, de vulgaire slet, de stelselmatig verkrachte slavin, en vele, vele anderen, meer dan honderd, sommigen met een treurig, maar enkelen ook met een vermakelijk levensverhaal.

Voorts citeert Saunders ook uit historische bronnen: Reveille in Washington 1860-1865 bijvoorbeeld, de studie waarmee Margaret Leech in 1942 de Pulitzer Prize won, en Behind the Scenes, or, Thirty Years A Slave, and Four Years in the White House, in 1868 gepubliceerd door Elizabeth Keckley, (die in de Steven Spielberg-film Lincoln uit 2012 wordt opgevoerd als een soort gouvernante van de presidentiële familie.) Met die werkwijze, die een veelheid van stemmen combineert met citaten uit historische bronnen, heeft Saunders volgens mij de valkuil van de kakofonie niet helemaal kunnen ontwijken.

De sterkste passages zijn die waarin het verdriet van president Lincoln wordt verwoord en die waarin zijn twijfels naar boven komen bij de gruwelijke slachting die in zijn land aan de gang is. Willies dood en begrafenis vallen samen met het nieuws over de slag om Fort Donelson – de eerste in een rij van pyrrusoverwinningen voor het Noorden, waarbij honderden soldaten sneuvelden en duizenden gewond of vermist raakten. De Amerikaanse bevolking voelde zich nog gebrutaliseerd door die hoge cijfers. Is het mogelijk dat God in zijn gerechtigheid dit van ons eist? Dat eeuwen van misdadige slavernij enkel op die manier, met het bloed van blanke zonen, kunnen worden uitgewist? Dat de op wreedaardige slavernij gebouwde rijkdom met het verlies van onze dierbaren moet worden betaald? Men vraagt zich af wat te doen:

in het licht van de vele dode en gewonde soldaten die overal in het land op de velden lagen, waar het onkruid hun bovenlijven schond, hun oogballen waren uitgepikt of wegsmolten, hun lippen gruwelijk naar binnen waren getrokken en de door regen doorweekte, met bloed doordrenkte, met sneeuw aangekoekte brieven her en der om hen heen lagen.

De fantasievolle stijlrijkdom van Saunders komt in lange meditatieve passages volledig tot haar recht:

Zijn geest neigde wederom naar droefenis, naar het feit dat de wereld vol droefenis was, dat eenieder een droeve last te dragen had, dat alles onder iets gebukt ging, dat men, welk pad men in de wereld ook koos, moest trachten niet te vergeten dat alles onder iets gebukt ging en daarom moest eenieder doen wat in zijn vermogen lag om de last diergenen met wie men in aanraking kwam te verlichten, omdat zijn huidige staat van droefenis niet alleen voor hem gold, integendeel, dat iets soortgelijks was gevoeld, zou worden gevoeld, door menige ander, de ganse tijd, in elke tijd, en niet moest worden verlengd of overdreven, omdat hij in deze staat niemand tot hulp kon zijn, en dat hij, gegeven het feit dat zijn positie in de wereld met zich meebracht dat hij ofwel van groot nut kon zijn ofwel grote schade kon aanrichten, niet somber mocht blijven, als dat enigszins kon.

Wat is deze aangrijpende zin waarin de radeloosheid wordt verwoord van een man die zich probeert kranig te houden, tenzij het gebed van de moderne tijd?

De Geus, Amsterdam, 2017
ISBN 9789044539288
349p.

Geplaatst op 27/12/2017

Tags: Abraham Lincoln, Bardo, Dante Alighieri, Dirk de Schutter, Elizabeth Keckley, George Saunders, Harm Damsma, Lincoln in de bardo, Margaret Leech, Mary Todd, Niek Miedema, Willie Lincoln

Categorie: Proza, Recensies

Naar boven

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.