Verwacht tijdens een poetry slam geen keurig voorgedragen gedichten, eerder acht karakteristieke stijlen van evenveel jonge slammers. Verwacht een avond waarop het poëtische overlapt met het persoonlijke, waarop ritme, lichaam en performance één zijn, waarop dichters op zoek zijn naar de waardering van het publiek. Of verwacht niets van dit alles en laat de woorden over je heen buitelen in een bomvolle zaal vol van enthousiasme. Een terugblik op de finale van het Nederlands Kampioenschap Poetry Slam 2024.
Neem ons eens mee terug naar de avond. Wat zagen we op het NK Poetry Slam?
EB: ‘Wie er op zaterdagavond 21 september 2024 in het Utrechtse TivoliVredenburg bij was, zag niet zomaar een avond waarop gedichten worden voorgelezen, in tegendeel zelfs. Acht dichters deden mee aan een afvalrace verspreid over drie rondes. Na elke ronde werd er gekozen, door zowel een vakjury als het publiek.’
KS: ‘De sfeer was als vanouds: een heel enthousiast en actief publiek, luid gejoel en geklap tijdens de applausmeting, discussie over de uitkomsten van de applausmeting en een kundige jury, bestaande uit Dean Bowen, Yentl van Stokkum en Edward van de Vendel, waarbinnen de cijfers en meningen gelukkig uiteenliepen.’
EB: ‘Het is een wedstrijd waarin het niet alleen om de kunst van het dichten draait, maar óók om voordracht, ritme, intonatie, het creëren van emotie door ontroering of juist humor. De dichters zijn niet alleen aan het woord, maar ook aan zet. De vraag is dan ook vaak, wie kan op een avond de meeste zielen winnen met de expressiefste dichterlijke voordracht?’
Wie kwamen er aan het woord op het podium?
EB: ‘Op het podium kom je niet zomaar terecht. De finalisten van dit NK wisten eerder al regionale voorrondes en halve finales in Nederland en Vlaanderen te winnen. In de eerste ronde traden zij in deze volgorde aan: Julian Harmens, Ivar van der Walle, Wim Landuyt, Matthijs van Egmond, Fabio Lemoine, Gedichten van Goos, Sanne Lolkema en Ilidia Medina. Alle finalisten brachten een eigen unieke stem, zowel in voordracht als in metaforen en achtergrond.’
KS: ‘De jury gaf aan het begin van de avond aan op zoek te zijn naar een overtuigende balans tussen tekst en performance en wilde geloven wat de slammers brachten.’
EL: ‘Dean Bowen zocht naar authenticiteit binnen een performance, terwijl Yentl van Stokkum een element van verrassing wou zien, iets wat haar medejurylid Edward van de Vendel kon beamen.’
FG: ‘De vakjury wist elke finalist te voorzien van bondige feedback. De juryleden keken toe vanuit hun aangewezen zitplaats, een loge aan de zijkant van de zaal, en gaven na elke ronde een score op tien. Tijdens de eerste twee rondes werden de scores opgemaakt door de punten van de jury op te tellen bij de uitslag van de applausmeter die het enthousiasme van het publiek registreerde. Voor de finaleronde telde enkel het applaus en gejuich van het publiek. Dit alles onder toezicht van scheidsrechter Merel Jansen.’
Wat bespraken zij?
‘Weten standbeelden hoe ze moeten schreeuwen?’
– Ilidia Medina
‘Mijn moeder is een kind wachtend op het einde van de gymles.’
– Ivar van der Walle
‘Wij zijn dieren van beton in conflict met de natuur.’
– Fabio Lemoine
‘Ik hoop dat mijn huisbaas omkomt in een pandjesbrand waarin hij geen brandmelders heeft geplaatst.’
– Gedichten van Goos
FG: ‘Hoewel de slammers verschillend waren, waren er een aantal terugkerende thema’s. Zo werd er meermaals gerefereerd aan het klimaat, bijvoorbeeld door Fabio Lemoine. Hij sprak: “De zeespiegel zal mijn bosbrandjes wel blussen” en “Plastic soep staat op mijn menu”. Zijn voordracht was een beestenboel, allerlei dieren werden genoemd, inclusief een olifantenhuid met kippenvel.’
LH: ‘Het is knap hoe geschetste beelden ruimtelijk werden. Bijvoorbeeld bij Julian Harmens, die in zijn tweede gedicht raakte aan thema’s als internet, gamen en de leerzame, digitale wereld die daarbinnen kan worden gecreëerd. Over hoe je actie moet ondernemen en angsten moet vergeten, je paddenstoelen, bloemen en rotsen moet eten. Over hoe skills en motoriek te gebruiken om uiteindelijk je “puur door jezelf opgeleide zelf te zijn”.’
EB: ‘Gedichten van Goos bracht een rauw en cynisch stuk, waarin de Rotterdamse invloed – in de stijl van Jules Deelder – overwegend aanwezig was. Met een enigszins lijdzame toon wist hij het publiek te vermaken. “Ik hoop dat mijn huisarts verkeerd gediagnosticeerd wordt, zoiets van het zit tussen je oren. Ik hoop dat de kafkaëske gemeente Rotterdam verstrikt raakt in haar eigen ambtenarenapparaat. Ik hoop, ik haat, ik hoop, ik haat”.’
Veel ruimte voor het delen van persoonlijke interesses dus. Werd het ook politiek?
EL: ‘Identitaire thema’s als dubbelbloedschap kwamen sterk naar voren in het gedicht dat Wim Landuyt, de enige Vlaming in de finale, bracht tijdens de tweede ronde. Een “geïmporteerde Fiat Punto” vormde een sprekend vehikel om te dichten over zijn Italiaanse achtergrond, als “kind van twee naties”, met de nodige humor.’
EB: ‘Sanne Lolkema, geboren in 2002 en daarmee veruit de jongste deelnemer, wist de gehele zaal te betoveren met haar onverschrokken, doch kwetsbare performance. Haar openingsstuk was een gelaagd werk waarin ze balanceerde langs de lijnen van persoonlijke ervaringen en sociaal-maatschappelijke thema’s zoals feminisme, seksualiteit en intergenerationeel trauma. In haar gedicht, waarin ze de schepping van haar seksualiteit in zeven dagen vatte, liet ze zien hoe het persoonlijke en politieke onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. “Men zegt: dit is seksuele revolutie, ik noem het achtergesteld trauma, want we staan erbij en kijken ernaar.”’
FG: ‘Het publiek luisterde aandachtig, maar kon ook lachen en herkenning vinden, bijvoorbeeld om zinnen van Sanne Lolkema: “Neem ik mijn Satisfyer mee op wereldreis?” en “Kan ik dan mijn moeder bellen en zeggen: ‘Ik had drie geweldige orgasmes’, en dat ze dan zegt: ‘Ik ben blij voor je, lieverd’.”’
‘Ben ik de compilatie van mijn migratie?’
– Wim Landuyt
‘Ik haal de schaamte van mijn lippen, want het roest niet als ik nat ben.’
– Sanne Lolkema
‘Wat is de waarde van de zinnen als ze binnen blijven?’
– Matthijs van Egmond
‘Je woorden zijn anders dan de daden van jouw gezicht.’
– Julian Harmens
Wat viel er nog meer op?
EL: ‘Ook Ilidia Medina behandelde identitaire thema’s, ze gaf in haar gedicht een stem aan de minder gehoorden via “stralende waarheden” en trachtte de “gelaagdheid van haar zijn” te vertolken. Ze speelde met clair obscure beelden. Deze dichter stond met begrip van lichamelijkheid en expressie op het podium en zette dat in om het publiek te engageren in haar performance. Zo vroeg ze de toeschouwers om hun hand op te houden en te spreken “met vingertoppen die rijken naar de zon” als haar woorden resoneerden. Met deze kwetsbare call to action slaagde ze erin om in interactie te treden. We zagen in de zaal talrijke armen boven hoofden rijzen.’
SHN: ‘Zij was tegelijkertijd ook een van de weinige performers die ook werkelijk oogcontact probeerde te maken en die de performance echt opentrok naar het publiek. Voor mij was dit een van de zeldzame momenten waarop ik me werkelijk betrokken voelde. Helaas had Medina de pech aan het einde van de eerste ronde te staan. Ik voelde wel een soort van moeheid bij het publiek, waardoor haar performance wellicht minder landde dan bij een fris publiek.’
Dus de volgorde waarin de slammers performen heeft invloed op de performce?
KS: ‘Het is in ieder geval veelzeggend dat presentatoren Sophia Blyden, deze maand gedebuteerd met de dichtbundel Dobberen, en Nicole Kaandorp, winnaar van het NK Poetry Slam 2023, opmerkten dat we “trouwens ook vrouwen in deze finale hebben”, nadat de eerste vier slammers waren geweest: alle vier mannen.’
SHN: ‘Doordat de twee vrouwen helemaal aan het einde van de eerste ronde stonden, kreeg je een vreemd effect, alsof ze op een bepaalde manier meer tegen elkaar werden uitgespeeld. Ze werden zo volgens mij meer met elkaar vergeleken dan als ze op andere plaatsen hadden gestaan. Door zoiets word je er ook aan herinnerd dat het een wedstrijd is. Men bepaalt de posities van de deelnemers op een “eerlijke” manier, door een loting. Dit levert echter niet altijd de meest interessante dynamiek op voor een publiek. Op dit soort momenten gaat het wedstrijdgehalte voor op dat van de kunst, wat ik jammer vind. Het toont ook heel hard aan dat wat een performer doet, niet op zichzelf staat, maar in een soort van conversatie gaat met wat voor of na diens performance plaatsvindt. Sommige performances kwamen extra goed uit door de positie die ze hadden, anderen hadden hiermee dan weer pech.’
En wat was de rol van performance, de manier van het brengen van de tekst?
KS: ‘Het blijft interessant dat “vorm” bij podiumpoëzie verder gaat dan enkel de taal. Zo ging het T-shirt van Julian Harmens een relatie aan met zijn openingsgedicht. “Ik ben niet geboren in Amsterdam”, waren zijn eerste woorden, terwijl die stad inderdaad niet opgesomd werd in de tekst op zijn shirt: “Paris London Tokyo New York Milan Amersfoort”.’
EL: ‘In Matthijs van Egmonds performance konden we meertaligheid terugvinden, de switch naar Engels leek een knipoog naar hiphopinvloeden. Niet verbazend: op zijn T-shirt prijkt het portret van de iconische overleden rapper 2Pac.’
FG: ‘De kleding van de presentatoren was ook niet onbewust gekozen. Sophia Blyden en Nicole Kaandorp waren gekleed in boksoutfit, om de sportieve, laagdrempelige, hardwerkende sfeer van een verbale strijd te benadrukken. Dat wedstrijdelement hoorden we ook terug bij Matthijs van Egmond: hij haalde in zijn tekst boksvergelijkingen aan – een jap en een rechte directe. Daarbij kregen alle deelnemers na hun voordracht in de eerste ronde een bokshanddoek, gepersonaliseerd met eigen naam erin geborduurd, van een van de presentatoren uitgereikt, als aandenken aan de finale.’
KS: ‘Invloed uit andere sferen zagen we vaker terug. Zoals de al genoemde hiphopinvloeden bij Matthijs van Egmond, maar ook de spoken word- en dansinvloeden bij Ilidia Medina, teksttheaterinvloeden bij Ivar van der Walle en invloeden vanuit de neerlandistiek bij Sanne Lolkema.’
FG: ‘Daarnaast werd er niet alleen voorgedragen, maar zong Fabio Lemoine ook bepaalde regels. Doelbewust, om een ander personage te creëren. Hij deed met zijn hele lichaam mee, niet alleen in bewegingen, maar ook in stem. In de tweede ronde startte hij zijn voordracht met het geluid van een kloppend hart in de microfoon.’
En toen kwam de finalebattle, hoe verliep die?
EL: ‘De finalisten gooiden kop of munt om te beslissen wie als eerste aan de slag mocht. Wim Landuyt speel de rol van Italiaanse Lothario in zijn openingsgedicht bij de battle onder het laken van het roze podiumlicht. “Je vleit me”, antwoordde Ivar van der Walle, alvorens hij overging tot een erotisch gedicht dat zich op het korfbalveld afspeelde.’
LH: ‘Hoewel de finalisten teksten hebben voorbereid, vraagt de setting van een battle ook om een mate van improvisatie. Beiden wisten slim in te spelen op het laatst gezegde van de ander. Zo werden de woorden aaneen geregen. Uiteindelijk bleek deze finale battle de langste ooit, ruim elf minuten.’
Hoe liep het af?
KS: ‘The points are not the point, the point is poetry is een bekende slogan in de Engelstalige slamwereld. Vanavond maakten we weer eens mee dat dat motto niet helemaal houdbaar is in een wedstrijd. De winnaar van de avond had veel luide vrienden mee, die direct onder de microfoon van de applausmeting stonden. De zaal was enthousiast over zijn performances – de regel “de compilatie van mijn migratie” bleef bijvoorbeeld nog lang nazingen – maar met enkel jurypunten had Ivar van der Walle gewonnen.’
SHN: ‘De hele avond baadde in een sfeer van positiviteit. De interactiviteit met de applausmeter droeg hieraan bij. Een vraag die gesteld kan worden is of een dergelijk showgehalte de scherpe randjes – die eigenlijk inherent zijn aan het genre – er niet te hard van afvijlt. En of de performers niet te makkelijk in de val trappen om vooral een publiek te pleasen. Sowieso kan je je afvragen of kunst en wedstrijd wel compatibel zijn, maar dat is een filosofisch-existentiële discussie die hier misschien niet op z’n plaats is. Wat wel een prangende vraag is, is of een applausmeter wel een representatieve manier is om een publieksstem te meten. Al is het antwoord op die vraag hierboven eigenlijk al gegeven. Zelf had ik niet echt het gevoel alsof mijn werkelijke stem iets uithaalde, of dat ik mee de uitslag kon beïnvloeden.’
LH: ‘Eerder benoemden we ook al het effect van de lotingsvolgorde, daarbij komt dat de slammers vooraf vanwege deze wedstrijdsvorm ook slim moeten kiezen. Maar wat is wijs? Ga je van start met je beste act, of bewaar je die voor de tweede ronde of zelfs de finalebattle? Drie van de acht slammers kregen slechts één kans; was dit hun beste tekst, of zouden ze bij nader inzien toch een andere keuze hebben gemaakt? Dat is ook voor het publiek iets om over na te denken. Wellicht inspireert het bezoekers om vaker naar slams te gaan en ook voor langere tijd de slammers te volgen en hun ontwikkelingen te beschouwen.’
Wat nemen we mee naar huis?
LH: ‘Wim Landuyt mag zich winnaar van het NK Poetry Slam 2024 noemen, de Slampion. De prijs voor de winnaar was naast een cheque van 1.000 euro De Gouden Vink, de prijs die vernoemd is naar Simon Vinkenoog, die een grote en blijvende impact heeft gehad op de moderne Nederlandstalige podiumpoëziescene.’
FG: ‘Daarnaast sloot Landuyt na de winst af met de volgende woorden: “Taal is een heel krachtig wapen, laten we het gebruiken om goede dingen mee te doen.” Een aanmoediging om onze stem te gebruiken dus – niet alleen aan het woord, ook aan zet.’
Deze bespreking van het NK Poetry Slam 2024 op 21 september werd geschreven door Emma Blom, Laura Heesbeen, Stefanie Huysmans-Noorts en Emerald Liu, Femke van de Griendt en Kila van der Starre. Zij namen (samen met Johannes Lievens) deel aan het traject Welbeschouwd van De Reactor en deBuren, een reeks workshops waarin (beginnende) recensenten elkaar ontmoeten op het ILFU-festival in Utrecht. De deelnemers aan de workshop Podiumpoëzie volgden een introductie in het spoken word-genre van Rashif El Kaoui, bezochten het NK Poetry Slam en zochten samen een vorm voor bovenstaande tekst.
Emma Blom studeerde Filosofie aan de UvA en werkt als poëzieverslaggever bij Awater.
Femke van de Griendt studeerde Nederlandse Taal en Cultuur in Leiden en specialiseerde in de letterkunde. Ze werkt bij literair podium Frontaal als programmamaker, producent en interviewer.
Laura Heesbeen ging nog nooit eerder naar een poetry slam en raakte verrast door wat er ontstond tussen podium en publiek. Ze voltooide de master ‘Literatuur vandaag’ waarbij ze specialiseerde in regionale literaire cultuur.
Stefanie Huysmans-Noorts is perfomer, schrijver en docent. Haar werk verscheen bij Deus Ex machina, Kluger Hans en op de website van Het Moet. Ze is redacteur bij Deus Ex Machina en artistiek leider van Dans! Dichter! Dans!
Emerald Liu is een Sino-Belgische schrijver wiens werk eerder verscheen in o.a. Deus Ex Machina, tijdschrift nY en de lage landen. Momenteel is ze poëzieredacteur bij Kluger Hans en Poëziekrant.
Kila van der Starre is universitair docent Moderne Nederlandse Letterkunde en hoofd van de BA Nederlandse taal en cultuur aan de Universiteit Utrecht. Ze promoveerde in 2021 op het proefschrift Poëzie buiten het boek. De circulatie en het gebruik van poëzie en is oprichter van de crowdsourcingwebsite Straatpoezie.nl.
Reacties
Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.