Nieuwe, onzichtbare wereld

Deel Facebook Twitter

Ken je de wereld waarin je leeft wel goed? Weet je wat er om je heen gebeurt? Kan je met zekerheid zeggen dat jouw omgeving veilig is? Ben je ervan overtuigd dat jouw privéleven echt privé is? Dat niemand je kan observeren als je alleen thuis bent? Dat niemand anders jouw berichten kan lezen? Dat niemand jouw geld kan stelen? Dat de wereld niet veranderd is…

Huib Modderkolk is een journalist die al lange tijd artikelen over beveiligingsdiensten en digitalisering publiceert. In zijn eerste boek, Het is oorlog maar niemand die het ziet, legt hij uit hoe het werk van een onderzoeksjournalist eruitziet. Zijn doel halen gaat niet gemakkelijk. Hij wil de informatie onthullen die de overheid geheim wil houden voor het publiek. Tot het werk van een journalist behoort ook de taak om te besluiten of de veiligheid in het gedrang komt als hij bepaalde informatie publiceert. In dit opzicht brengt Modderkolk niets nieuws. De film The Post (2017) van Steven Spielberg behandelt bijvoorbeeld ook deze problematiek. Meryl Streep, in de rol van Katharine Graham, moet namelijk beslissen of er in haar krant geheime informatie over de oorlog in Vietnam wordt gepubliceerd. De regering van de Verenigde Staten heeft dat The Times al verboden, maar The Times is niet de enige krant die deze informatie heeft. Het gaat om de toekomst van de hele Amerikaanse missie in Vietnam. De journalisten vinden namelijk dat niet alles over die oorlog aan het publiek wordt verteld.

We moeten echter aannemen dat Modderkolk in zijn boek verschillende soorten informatie aan de lezer presenteert om de moeilijkheden van het werk van een onderzoekjournalist te tonen. Daarnaast wil hij echter ook de valkuilen van de moderne technologieën onthullen. Beide taken vervult hij erg elegant. Met het gebruik van spanning, precieze taal en ware verhalen dwingt hij ons om na te gaan of we wel echt controle hebben over ons eigen leven. De lezer voelt altijd dat er nog meer is en dat sommige informatie ontbreekt, maar vraagt zich ook af of het hebben van al die informatie echt nodig is.

Het zou passender zijn om dit boek met Digital Fortress (1998) van de Amerikaanse thrillerauteur Dan Brown te vergelijken. Het grootste verschil is dat Huib Modderkolk geen fictie schrijft. Hij beschrijft de dagelijkse realiteit van een wereld die ons omringt maar die we niet kunnen zien. Modderkolk doet verslag van een langdurig onderzoek, met als doel om te tonen dat de wereld veranderd is en het gevaar op andere plekken ligt dan vroeger. Dat geldt zowel voor een regering als voor een bedrijf en ieder individu.

Het verhaal verloopt voornamelijk chronologisch, maar af en toe zijn er afwijkingen. Die zijn belangrijk om de verschillende gebeurtenissen te begrijpen. De auteur opent met zijn eigen ervaring uit het jaar 2013:

Er zit een indringer in mijn huis. Hij zit in de hoek van de kamer naast het witte tv-meubel. Een ongenode gast die mijn etagewoning in Amsterdam-West is binnengekomen. Hij houdt me in de gaten.

Die indringer is de technologie die nu een gebruikelijk onderdeel is van ons leven. Bijna niemand in Europa kan zich voorstellen om zonder een smartphone of computer te leven en te werken. De situatie van Modderkolk is anders dan die van andere mensen, omdat hij over de dingen schrijft die geheim zouden moeten blijven. Dit aspect kan een sterk argument zijn voor de aanname dat hij een specifiek doel van de geheime dienst is. Verder in het boek beschrijft hij echter de situatie waarin veel mensen in Nederland worden afgeluisterd en kaart hij aan dat soms ook de privélevens van op het eerste gezicht ‘oninteressante’ mensen voor autoriteiten interessant kunnen zijn. We leven namelijk onder een ‘Big Brother’ die alle informatie verzamelt die wij op het internet plaatsen en via onze smartphones zeggen of schrijven. Door deze informatie weet ‘Big Brother’ vaak meer over ons dan we zouden verwachten. Modderkolk biedt ook oplossingen voor mensen die privacy belangrijk vinden. Er bestaan apps die veiliger en betrouwbaarder zijn dan die die wij elke dag gebruiken. Modderkolk noemt bijvoorbeeld de zoekmachines DuckDuckGo en Startpage.com en hij biedt een alternatief voor WhatsApp: Signal.

Het hoofddoel van de journalist is echter niet om het publiek te waarschuwen voor het misbruik van de data die zij op de sociale media zetten, maar om ons te informeren dat de wereld veranderd is en dat we niet altijd alle gevolgen van onze beslissingen kunnen overzien. Het grootste gedeelte van Het is oorlog maar niemand die het ziet gaat namelijk over spionage en de vooruitgang in de moderne techniek. Het internet is een plaats waar veel illegale activiteiten voorkomen. Het probleem is dat het internet geen staatsgrenzen respecteert. Als hackers een VPN gebruiken, kunnen zij vaak niet worden gevonden en als de geheime diensten hen desondanks onthullen, is het mogelijk dat zij in een land zijn waar deze diensten geen macht uitoefenen. In sommige gevallen kan een cyberaanval ook het werk van een andere regering zijn, die zich achter een hacker (of een groep hackers) verstopt. Zulke aanvallen kunnen grote gevolgen hebben. Door een computersysteem te hacken, kan een land bijna helemaal zonder dienst komen te zitten. Daarmee wordt bedoeld dat niet alleen de communicatiesystemen tussen regeringsdiensten worden uitgeschakeld, maar ook de banken, winkels, havens, luchthavens en andere bedrijven en sleutelpunten van het dagelijkse leven. Als zoiets gebeurt op een plek zoals de Rotterdamse haven, kan het niet alleen voor Nederland desastreus zijn, maar ook voor heel Europa, zowel op economisch en politiek vlak, als op het gebied van veiligheid. Met behulp van veel voorbeelden bewijst Modderkolk dat we vaak niet weten wat er om ons heen gebeurt en kan gebeuren.

Veel vragen die ik mezelf tijdens het lezen stelde, worden in Het is oorlog maar niemand die het ziet niet beantwoord. Hoe kan ik achterhalen hoeveel informatie een bedrijf of regering over mij heeft? Wie gaat er met die informatie aan de slag? En hoe wordt die informatie precies gebruikt? Wat ik nu echter dankzij dit boek weet, is dat er mogelijkheden bestaan om mijn privéleven echt privé te maken en dat dit belangrijker is dan ik dacht.

Het boek Het is oorlog maar niemand die het ziet leest in eerste instantie als een scifi-thriller. In deze wereld, waarin je elke dag hoort dat alle informatie geverifieerd moet worden, kom je er dankzij dit boek achter dat dat soms jaren kan duren. Na het lezen heb je twee mogelijkheden: Modderkolks schets van onze huidige wereld geloven of niet. Ik wil de verhalen in dit boek het liefst zien als onzin, maar ik vrees dat Modderkolk gelijk heeft.

Het boek lijkt soms op een reportage en soms op een detectiveroman. Hoewel er veel vaktaal gebruikt wordt, is het niet nodig om termen op te zoeken; alles wordt helder uitgelegd. Bij het lezen van het boek is het gemakkelijk om de wereld te vergeten, hoewel en misschien omdat Modderkolk genoeg reden geeft voor onrust.

Recensie: Het is oorlog maar niemand die het ziet van Huib Modderkolk door Barbora Hejdušková