Poëzie, Signalement

Op muren stoten en op kliffen stranden

The Hill We Climb

Amanda Gorman (vert. Zaïre Krieger)

Disclaimer: In deze tekst komt een ‘deadname’ voor. Dat betekent dat de auteur van  gender en naam is veranderd. In deze bespreking betreft de deadname ‘Marieke Lucas Rijneveld’. Want tegenwoordig gaat diezelfde persoon als ‘Lucas Rijneveld’ door het leven. 

De Reactor streeft ernaar een inclusief platform te zijn. De Reactor is kritisch over de literatuur die zij recenseert en heeft de beslissing genomen om niet te censureren maar kritisch te beschouwen. Daarom geeft De Reactor het aan wanneer er in een tekst taal voorkomt die in een inclusief en divers wereldbeeld problematisch is. Ben je benieuwd naar een inclusief beleid op taalgebruik, download dan hier de handreiking van Codedi.

 

Ik heb het van dichtbij meegemaakt: de oproep van boekerij Meulenhoff om een geschikte vertaler te vinden, na de terugtrekking van Marieke Lucas Rijneveld, voor The Hill We Climb, het gedicht dat Amanda Gorman voordroeg tijdens de inauguratie van president Biden en vicepresident Harris. Als vertaler Engels-Frans met Afrikaanse roots werd ik door vrienden getagd in de threads, maar ik stond niet te popelen voor de opdracht. Tenzij ik zelf gevraagd zou worden door de uitgeverij wegens mijn schrijf- en vertaaltalenten. Verder vond ik het belangrijk dat de opdracht zou gaan naar een dichter met een profiel dat zo dicht mogelijk aanleunde tegen dat van Gorman: jong, vrouw, als zwart geracialiseerd en getalenteerd.

Om eerlijk te zijn vond ik het best wat gemakzuchtig van Meulenhoff. Rijneveld werd destijds door hen zelf gecontacteerd achter de schermen, maar nadat een openbaar debat over hun keuze werd gevoerd, mag het publiek het werk doen en een nieuwe vertaler voorstellen? Als podiumkunstenaar ben ik dol op publieksparticipatie, maar anno 2021 horen uitgeverijen dit werk zelf te kunnen en het ontbreken van die reflex spreekt boekdelen. Als schrijvers, makers, hoofdrolspelers, sollicitanten et cetera worden mensen met migratieroots zelden als topfavoriet en meestal als diversiteitsbooster ingehuurd. Verhalen en verwezenlijkingen van lotgenoten worden dan ook nog eens gepresenteerd of vertolkt door geracialiseerde witte mensen, die voor andere opdrachten al voorrang krijgen of voorsprong hebben. ‘Whitewashing’ noemde Wiley A. Hall dit fenomeen in Hollywood. De schaarste aan individu’s die niet als wit geracialiseerd worden, overstijgt zelfs de grandiositeit van het ‘witte’ doek.

Aan de andere kant was ik onder de indruk van het feit dat de uitgeverij haar gebrek aan kennis toegaf en te rade ging bij het brede publiek om ook minder gekende en/of ongepubliceerde dichters een kans te geven. Van spoken word-artiesten dient immers het oeuvre eerder gehoord dan gelezen te worden. De geschreven tekst dient louter als ondersteuning van de performance. De transcendentie schuilt in de fysieke gewaarwording van de woorden. Om die reden voelde ik me opgetogen toen Meulenhoff liet weten gekozen te hebben voor de jonge spoken word-artiest Zaïre Krieger. Als aanhanger van de school van de Franse vertaalwetenschapper Marianne Lederer geloof ik dat je pas een optimale vertaling verkrijgt wanneer je op zoek gaat naar equivalentie. Met andere woorden: de beste vertegenwoordiging van de brontekst in de doeltekst. In deze vertaalstijl is het de bedoeling om trouw te blijven aan de geest van een taaluiting en niet zozeer aan de woorden. Hoe drukt een native speaker dit uit in hun taal? Dit soort vertalers zijn creatievelingen, want werkwoorden nemen plots de rol van bijwoorden en voorzetsels over of omgekeerd. Sommige woorden hebben geen vertaling in een andere taal. De pointe van een mop, verwijzingen naar popcultuur en sprookjes, scheldwoorden, eufemismen, enzovoort zijn uniek. Persoonlijk zou ik deze visie verder uitbreiden van de tekst naar de vertaler. Poëzie laat je dus idealiter vertalen door dichters die aanleunen bij de leefwereld en/of achtergrond van de oorspronkelijke dichter.

Tekst onder de loep

Nu las ik in andere recensies (De Volkskrant, De Standaard) over Zaïre Kriegers vertaling van Gormans inaugurele gedicht bedenkingen bij de techniciteit van het resultaat en ik begrijp die. Als native speaker van het Engels en vertaler frons ik af en toe de wenkbrauwen bij enkele woordkeuzes. De keuze om ‘never-ending shade’ te vertalen als ‘oneindige nachten’ is bijvoorbeeld niet optimaal, omdat het sterker was geweest om de beeldspraak van Gorman te behouden; een schaduw wordt door een obstakel geworpen, ook wanneer de zon schijnt, en dat beeld verdwijnt in haar ‘oneindige nachten’.

Ook de keuze om the norms and notions of what just is’ te vertalen als ‘de noties van wat normaal echt feit is’, is niet sterk. Gormans formulering is gericht op het onrechtvaardige karakter van een socio-economische realiteit die als vanzelfsprekend wordt beschouwd en dat gaat verloren in de vertaling. Daarnaast kiest Krieger ervoor om ‘even as we grieved, we grew’ te vertalen als ‘zelfs bij grieven, groeiden we’, ook al draagt het werkwoord ‘to grieve’ meer de betekenis van ‘rouwen’ dan van ‘kwaad zijn’. Tot slot ben ik ook niet helemaal tevreden met de vertaling van de paradoxale alliteratie ‘battered but beautiful’ als ‘broos, maar prachtig’, aangezien ‘battered’ niet ‘broos’ betekent, maar eerder ‘afgetuigd’ of ‘mishandeld’ en de sterke klankherhaling helemaal verdwenen is.

Laat ons echter onthouden dat Krieger een woordkunstenaar is en dat ze over artistieke vrijheid beschikt. Als poëzie al moeilijk te vertalen is, dan is slampoëzie nog erger. Gesproken woorden moeten namelijk ook klinken; je moet als vertaler aandacht schenken aan binnenrijm, alliteraties en de relatie tussen de zinnen en regels onderling. Soms is het moeilijk om stijl en inhoud met elkaar te verzoenen. Bij een vertaling primeert de inhoud meestal boven de vorm. Dé perfecte vertaling bestaat niet. Krieger benadert wel regelmatig dit streefdoel wanneer ze ‘We lay down our arms / so that we can reach our arms out to one another’ vertaalt als ‘Onze handen gebald als vuisten / Gaan open om een hand te reiken’.  Prachtig. Of wanneer ze ‘the loss we carry, a sea we must wade’ vertaalt als ‘het verlies dat we bevaren, golven nog opwachtend’. Adembenemend. Wel is het jammer dat Krieger het nautische thema niet helemaal doortrekt wanneer ze ‘the divide’ vertaalt met ‘de vallei’, in plaats van ‘(zee)trog’, ‘(zee)engte’ of ‘(zee)straat’. En dat terwijl ze ervoor kiest om de volgende regel, ‘to put our future first’, te vertalen met ‘om de toekomst in te varen’.

A+ voor Krieger, A- voor Gorman

Over het algemeen levert Krieger een uitstekende vertaling die als podiumtekst in het Nederlands zelfstandig kan gedijen. Vergeet ook niet dat dit niet zomaar een tekst is. Of je het nu een inaugureel gedicht wil noemen, of een eerder op pathos dan op logos steunende propagandatekst die de raciale hypocrisie in het huidige en historische beleid van zowel Biden als Harris wil verdoezelen, niet alleen symboliek, maar ook hoop speelt een rol in de populariteit van deze tekst. Performante bondgenootschap is namelijk veel belangrijker voor de Amerikaanse Democratische partij dan structurele verandering. De Democraten geloven immers rotsvast dat zij linksprogressief ranken op het politieke spectrum, terwijl ze op hun paasbest hoogstens met hun vingertopjes reiken tot aan centrumlinks vanuit een Europees perspectief.

We mogen echter de impact van zichtbare representatie niet onderschatten, vandaar dat ik deze vertaling zeker geslaagd vind. En ja, in het geval van The Hill We Climb, waarin er geen referenties worden gemaakt aan cultuurspecifieke of taalgevoelige onderwerpen, had de tekst zeker vertaald kunnen worden door geracialiseerde witte Vlamingen of Nederlanders, ongeacht gender of leeftijd. Maar om te snappen waarom Krieger een betere keuze is dan Rijneveld, moet je de woorden niet alleen kunnen lezen of horen, maar moet je ze ook kunnen beluisteren. Zolang die boodschap niet duidelijk is, gaat het hier niet langer om een heuvel die we kunnen beklimmen, maar om een klif waar we op stranden.

 

Een signalement door Lindah Nyirenda over The Hill We Climb van Amanda Gorman, vertaald door Zaïre Krieger.

Meulenhoff, Amsterdam, 2021
Vertaald door: Zaïre Krieger
ISBN 978-90-290-9469-6
52p.

Geplaatst op 09/01/2022

Tags: Amanda Gorman, presidentsverkiezingen, racisme, spoken word, vertalen, Zaïre Krieger

Categorie: Poëzie, Signalement

Naar boven

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.