De structuren werken niet in jouw voordeel

Deel Facebook Twitter

Hoe kan je begrip vinden binnen een onbegrijpelijk systeem? In de roman Confrontaties (2020) weet de Nederlandse auteur Simone Atangana Bekono onbegrip en onvermogen op de lezer over te brengen met krachtige, beeldende taal. De debuutroman is genomineerd voor de Libris Literatuurprijs 2021 en de Hebban Debuutprijs 2021 en Simone Atangana Bekono is voor de tweede keer op een rij uitgeroepen tot literair talent van het jaar door de Volkskrant. In 2020 stond ze ook al op de lijst vanwege haar poëziebundel Hoe de eerste vonken zichtbaar waren, waarmee ze in 2016 afstudeerde bij de opleiding Creative Writing aan ArtEZ en die de Poëziedebuutprijs Aan Zee en Charlotte Köhler Stipendium won. Trouw stelde zelfs dat de vonken van de tekst afspringen en we met Confrontaties de ontlezing te lijf kunnen gaan.

In 2016 begon Simone Atangana Bekono een autobiografische roman te schrijven. Op de blog van haar uitgever Lebowski Publishers beschrijft ze hoe ze in 2018 terugkeerde naar het Brabantse dorp waar ze opgroeide, om haar moeder te helpen verhuizen.

Het was ontwrichtend, de manier waarop het dorp symbool leek te staan voor allerlei thema’s die ik aan probeerde te kaarten in mijn gatenkaas van een manuscript. Ik besefte dat ik tijdens het schrijven aan de roman een gevoel had proberen te vangen, iets onderhuids, dat ik relateerde aan die plek in de Brabantse provincie.

Dat onderhuidse gaf Atangana Bekono uiteindelijk een stem via het personage Salomé in Confrontaties. Salomé is een jonge vrouw die zes maanden in een jeugddetentiecentrum moet verblijven met de bijnaam ‘De Donut’ omdat ze twee klasgenoten van het categoraal gymnasium zwaar heeft mishandeld. Gedurende dat halfjaar blikt Salomé terug op haar leven. Ze heeft geen spijt, maar probeert te begrijpen waarom ze hier zit en haar ‘echte’ ik ergens thee zit te drinken met de Koningin van Engeland. Als ze haar straf heeft uitgezeten, moet ze terug naar het dorp waar de voedingsbodem lag voor haar detentie, naar haar familieleden die allemaal een eigen straf lijken uit te zitten.

Salomé probeert zich constant in anderen te verplaatsen. In de persoon die op het idee kwam om een tv-show te maken waarin ‘de gemiddelde Nederlander’ naar ‘de rimboe’ in Afrika gaat om te kijken of Nederlandse kinderen wel zonder hun videogames kunnen. In de man met een obsessie voor objecten en verhalen die stroken met zijn geromantiseerde beeld van een heel continent die zich opgaf voor zo’n programma en die haar nu gaat helpen met haar woedeaanvallen. In haar zus, die haar constant verwijt alleen maar aan zichzelf te denken. In de ‘echte’ Salomé, die nog steeds hoge cijfers haalt op het gymnasium, haar mond houdt en daarom vast een ijsje zit te eten met een miljonair. En tijdens al dat inleven en begrijpen moet ze vooral niet boos worden, zeggen haar moeder, docenten en psycholoog. Niet zeuren, hard werken, dan kan je misschien onzichtbaar worden. Maar niets werkt. Als ze uiteindelijk besluit terug te vechten en met behulp van de bokslessen van haar vader door haar pesters heen slaat, is zij degene die schuld moet bekennen en wordt ze gestraft.

Salomé heeft het gevoel in een vreemde parallelle werkelijkheid te zijn beland. Om de chaos in haar hoofd te ordenen, keert ze terug naar verschillende herinneringen van haar jeugd. Ze denkt aan haar eerste bezoek aan Kameroen, waar haar vader vandaan komt, aan de gesprekken die ze voerde met haar tante Céleste en hoe het was toen er een asielzoekerscentrum werd geopend in het dorp. De herinneringen vloeien steeds meer in elkaar over, tot de opstapeling ervan je aan het einde van de roman hopeloos in elkaar drukt. Door situaties over elkaar heen te leggen en in elkaar te schuiven weet Atangana Bekono een vorm van begrip te creëren in het onbegrijpelijke web waar Salomé zich uit probeert vrij te maken.

Zo creëert de auteur een vorm die past bij hoe Salomé zich voelt. De hoofdstukken zijn kort, soms maar een halve pagina, maar dat doet niet af aan de kracht van de fragmenten. Hoewel haar debuut geclassificeerd is als roman, is de poëzie niet ver weg. Het gebruik van poëtische technieken is deze als dichter gedebuteerde proza-auteur duidelijk niet vreemd. Met name in het tweede deel van de roman lezen sommige passages bijna als gedichten.

Het blijft maar bloeien, schuimend opkomen, met volle kracht waaien. Het blijft maar takken van bomen rukken en de daken van huizen doen instorten. Het krijst. Het bloedt. Net zoals toen.

De ritmische en muzikale taal komt tot een climax in de beschrijving van het gewelddadige voorval dat de kern vormt van de roman, maar lang onbenoemd blijft. Door de syntax en interpunctie langzaam los te laten, sleept Atangana Bekono ons mee in het geweld en via vergelijkingen laat ze ons toe in de psyche van Salomé:

dit is iets wat niemand me vertelde: vechten is heel stil. Alsof het publiek wacht op een orkest maar het orkest is nerveus, laat steeds zijn instrumenten vallen, dat geluid van die vallende instrumenten is dan de muziek. Soms een ah als een trommel tussen vingers door glipt, soms een valse noot van de trompet, een gilletje.

Het gebruik van beelden uit de Griekse mythologie draagt daarnaast bij aan de constante bevraging van de schuldkwestie. Is schuld de furie die achter Salomé aan zit, of is zij zelf de furie die eindelijk een schuld vereffend? Zin voor zin wordt de casus van Salomé opgebouwd.

Confrontaties doet denken aan de roman Girl, Woman, Other (2019) van Bernadine Evaristo (in het Nederlands vertaald als Meisje, vrouw, anders). Daarin komen twaalf zwarte vrouwen aan het woord en in ieder verhaal spelen zwart-zijn, racisme en seksisme een rol. Toch zijn die levensverhalen veel meer dan uiteenzettingen over onderdrukking. Dat is ook het geval bij Confrontaties. De auteur presenteert een verhaal van een meisje dat haar plaats probeert te vinden in de wereld. Dat haar ruimte probeert in te nemen in die wereld. Een meisje dat op zoek is naar een logische manier om haar huidige situatie te begrijpen, maar daarbij opbokst tegen bureaucratische, racistische en seksistische systemen en structuren die haar beletten een volwaardige plaats in te nemen en waarbinnen haar pijn en verwarring niet volledig herkend of erkend worden. ‘De structuren, zegt tante Céleste, werken niet in jouw voordeel.’

Een signalement over Confrontaties van Simone Atangana Bekono door Suzanne Peet.